آبیاری سنتی و هدررفت آب در باغات و مزارع

نزدیکای تابستان بود و من همراه خانواده برای تفریح و دمی آرامش به باغ عمویم در مراغه رفته بودیم صدای آوازی می آمد که همه جا را فرا گرفته بود، آقای رحمانی را می گویم از صدایش خوشم آمد نزدیک شدم و دیدم به آبیاری باغ ۷۰ هکتاری گردو و سیب اش مشغول است. بر اساس رشته تحصیلی خود که کشاورزی خوانده بودم  کنجکاو شدم سوالاتی از نگهداری باغ و آبیاری آن پرسیدم علی آقا با کمال میل به من پاسخ داد ولی یک نکته ذهنم را به خود مشغول کرد و آن هم نحوه آبیاری باغش بود، آبیاری سنتی را می گویم.

از آقای رحمانی پیگیر شدم و او گفت به دلیل نبود زیرساخت ها، آب به صورت سنتی در اختیارش قرار می گیرد، از قرار ساعتی یک میلیون دویست هزار تومان و به مدت پنج ساعت.

تنها نیست، در روستای ورجوی و چند روستای اطرافش از قرار معروف روال کار به این صورت است.

بر اساس اتفاق یکی از مسئولان محلی که در آنجا بود را دیدم ، او گفت: ۵۵۰ هکتار اشتراک دارند و آب را با قرارداد دو میلیون ۲۰۰ لیتر از سد علویان و به صورت حجمی قراداد بسته و آب را تحویل می گیریم ولی به دلیل نبود امکانات به صورت ساعتی تحویل کشاورز می دهیم.

خداآفرین و آبیاری حجمی کشاورزان

در ذهنم جرقه ای زد و به دنبال گزارشی رفتم و بعد از جست جو در اینترنت و تحقیق عازم خداآفرین جایی که کشاورزان به صورت حجمی آبیاری می کنند، شدم.

آقای پورحمیدی یکی از کشاورزان آن منطقه است که از تجربه آبیاری مزرعه اش به صورت حجمی می گوید وی برایم گفت: بسته به نوع محصول مزرعه اش، حجم آب تحویلی برایش متفاوت است.

می توان گفت هزینه آب برایش معقول است چون نه هزینه کانال کشی داده و نه هزینه نصب سازه های سنجه را، چون تنها سه درصد درآمد محصولاتش می شود هزینه آب بهایش آن هم با تخفیف آبدار ۳۵ درصدی دوباره اداره آب منطقه ای برای این آب بها.

تحویل آب حجمی طبق برنامه توسعه

طبق برنامه توسعه و ترویجی و بهره برداری  بهتر از آب پشت سدها توسط کشاورزان و باغداران قرار بر آن بود که تحویل آب به صورت حجمی صورت پذیرد.

در دیداری که با آقای حسین زاده تبریزی نماینده مجری بهره برداری طرح های مرزی آب منطقه ای آذربایجان شرقی داشتم گفت: بیشتر تحویل آب در آذربایجان شرقی به صورت حجمی است و سازه های اندازه گیری وظیفه اندازه گیری دقیق آب را عهده دار هستند.

اما با نگاهی به  آمار و شواهد موجود و صحبت های آقای جعفروند مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی می توان دریافت که از ۴۵ هزار پایاب سدهای استان ۳۳ هزار هکتار تحویل حجمی آب را تجربه کرده اند.

شاید طرح بهسازی انهار و اصلاح اگوی کشت در پایاب سدها را می توان آغازی بر توسعه امکانات و زیرساخت های تحویل آب دانست.

چرا در بعضی سدها تحویل حجمی آب انجام نمی گیرد؟!

تماس تلفنی با آقای فانی رئیس گروه حفاظت و بهره برداری آب های سطحی شرکت آب منطقه ای استان آذربایجان شرقی داشتم، در مورد سد گرمی چای و قیزقلعه سی و خداآفرین پرسیدم و او بعد از خوش بش و احوالپرسی از من گفت: پیشرفت سد گرمی چای در حد قابل قبولی نیست تا سازه اندازه گیری برای تحویل آب به پایین دست احداث شود.

درمورد سدهای قیزقلعه سی و خداآفرین  هم  پرسیدم که  وی گفت:۴۰  میلیون متر مکعب سهم پایاب این سدها است اما صحبت هایش در مورد تحویل حجمی آب یک شرط هم داشت  آن هم اتمام بهره برداری بند انحرافی قیز قلعه سی بود.

وی بیان کرد: این کانال اصلی وظیفه آبرسانی به وسعت ۵ هزار ۲۹۰ هکتار از اراضی استان آذربایجان شرقی را دارد و برای این سدها و حدودا ۹۵۰ هکتار از اراضی، حدود هفت میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۱ آب تحویل داده شده است .

می شود نظام توزیع عادلانه را یکی از روش علمی، مناسب و چاره کار جهت سیراب زمین های کشاورزی و باغات دانست و صد البته راهکار مهم برای جلوگیری از هدر رفت آب و خشکسالی بسیاری از موارد همچون دریاچه ارومیه و بسیاری از تالاب ها.